De Waterschorpioen

Deze wants is veel algemener dan de nauw verwante staafwants. Het platte en brede insect lijkt op het eerste gezicht helemaal niet op zijn familielid, maar bij nauwkeuriger vergelijken zie je de overeenkomsten: de koppen zijn bijna gelijk, de voorpoten zijn tot vangklemmen vergroeid en beide hebben de lange adembuis aan het achtereind. Als we de wantsen van opzij bekijken is de gelijkenis wat duidelijker, al is de staafwants veel dunner en langer. De naam waterschorpioen bestaat al lang en inderdaad doet deze wants aan een schorpioen denken, de voorpoten worden vaak abusievelijk als een soort kreeftenscharen gezien. Ook Linnaeus had Nepa in zijn eerste Systema Naturae (1735) bij de echte schorpioen gezet, hij schreef in die uitgave dat het beest maar vier poten had en geeft als synoniem: Scorpio aquat. De adembuis aan het achtereind lijkt wel op een grote angel, en de meeste mensen vinden het een eng beest. In werkelijkheid is een tamelijk hulpeloos klein insect. Wel een meedogenloze jager, die net als de staafwants van de sluipmoord leeft. Het liefst ligt de waterschorpioen in (zeer) ondiep water op een goed camouflerende ondergrond. Vaak kruipt hij een beetje onder het slik op de bodem. De luchtbuis steekt als een snorkel omhoog om lucht te halen. Zo ligt hij dan uren doodstil, met gespreide voorpoten op een passerende prooi te wachten als een goed gecamoufleerde klemval. Komt die dicht genoeg bij, dan klappen de voorpoten dicht, de buit zit onherroepelijk in de val en wordt uitgezogen. De waterwants kan de mens ook aanprikken met de zuigsnuit, in de praktijk doen ze dit bijna nooit.)²
De bouw. Niet bepaald het mooiste dier uit de sloot met zijn platte lijf en matbruine tot asgrauwe kleur (cinerus - as, cinerea - askleurig). Wel heeft de rug een mooie scharlaken- of oranjerode kleur, te zien door de dekvleugels een eindje op te tillen. Dan zie je bij sommige exemplaren ook de vleugels. Of er waterschorpioenen zijn die kunnen vliegen weet niemand zeker. De vliegspieren zijn in bijna alle exemplaren te zwak ontwikkeld, omdat ze grotendeels omgevormd zijn tot merkwaardige ademhalingsorganen, die wel tracheeënlongen genoemd worden. Onder de dekvleugels bewaart deze waterwants een luchtvoorraad, die met de adembuis geventileerd wordt.

De twee luchtkanalen in de wants (tracheae) hebben alleen openingen (stigmata) op de achterlijfspits, bij de adembuis. De adembuis bestaat net als die van de staafwants uit twee tegen elkaar aanliggende uitgeholde sprieten. Die vormen samen een luchtkanaal en worden tegen elkaar gehouden door een soort rits van haartjes. De spits van de adembuis wordt tegen het wateroppervlak geduwd, waarbij een luchtkanaal ontstaat. Korte borstelharen aan de spits spreiden zich daarbij uit op het wateroppervlak. Omdat de waterschorpioen door zijn luchtvoorraadje vaak lichter is dan water, kan hij aan de punt van de adembuis aan het wateroppervlak hangen, zoals muggennimfen en sommige zwemkevernimfen dat kunnen. Als de spits beschadigd raakt kan dat niet meer en moet de adembuis bovendien een eindje boven water gehouden worden.

De kop is klein, met bolle ogen en een korte, flexibele zuigsnuit. De voorpoten hebben een sterk verbrede heup (coxa) met een groef, waarin het scheenbeen (tibia) valt. De voorpoten worden in vergelijking met de staafwants meer horizontaal gehouden.

Waterschorpioenen kunnen zwemmen, maar uiterst traag. Ze scharrelen bij voorkeur over een vaste bodem of in waterplanten. Ze zijn zeer winterhard: onderzoekers zagen ze overleven in een luchtbel in dik ijs. Met een beetje geluk kun je ééntje met zijn buik onder tegen het ijs zien zwemmen/lopen, zoals op de foto links. Bij de luchtbellen stopte deze schorpioen om er de punt van de adembuis in te steken. In het voorjaar paren de waterschorpioenen, het (kleinere) mannetje zit in een vreemd scheve houding op het vrouwje. De eitjes worden in rottende waterplanten of veenmos gestoken. Ze zijn aan de top voorzien van zeven haartjes, die voor de luchtvoorziening zorgen. In mei en juni komen ze uit.

DE NIMF
Net als bij alle wantsen is er sprake van een onvolkomen gedaanteverwisseling, dus komen er uit de eitjes nimfjes die al veel op de volwassen dieren lijken. Ze missen wel de (dek)vleugels en de lange adembuis en zien er wat luis-achtig uit. Het lichaam heeft lange haren, waar de nimf vaak slijk en modder tussen heeft hangen, dat geeft een goede camouflage tussen allerlei rommel in de sloot. Ze kunnen direct al net zo goed jagen als hun ouders en groeien dan ook snel. De jongere nimf rechts is ruim 4 millimeter, de nimf links 9 millimeter. Na vijf keer vervellen zijn ze volwassen. Bij de laatste vervelling verandert er veel en dan pas krijgt de wants de lange adembuis en de dekvleugels.

Nepa cinerea of rubra? De namen Nepa cinerea en Nepa rubra zijn synoniemen: hetzelfde dier. De naam Nepa rubra werd (en wordt) veel gebruikt, maar blijkbaar is met de vele naamsherzieningen van de laatste jaren cinerea ouder gebleken en daardoor nu de geldige naam. De namen komen beide uit Linnaeus Systema Naturae van 1758: N. cinerea met de aanduiding: "in Europese streken", N. rubra: "in warme streken" (in Calidis regionibus). Later is gebleken dat die beide soorten één en dezelfde zijn.