De Staafwants

De staafwants is het grootste water insect in Nederland. Hij zou moeten opvallen met zijn lengte van zo'n 4 centimeter (7 centimeter met de adembuis meegerekend). Maar het bijzondere is, dat je deze grote wants in je schepnet gemakkelijk over het hoofd ziet. Instinctief houdt hij zich stijf en dood als een stok, met de poten in de lengte tegen het lijf gedrukt en lijkt dan een stengeltje of stukje oud riet. Dus gaat hij, met de opgeschepte plantenzooi, weer terug in het water. De staafwants van de foto verraste me door plotseling te gaan lopen, anders had ik hem ook weer terug gegooid... Het bleek een jong exemplaar te zijn, de lange adembuis was nog niet aanwezig. Tijdens zijn verblijf in een emmertje enkele dagen, leek hij tot mijn teleurstelling op een dag dood aan de oppervlakte te drijven, ik wist toen nog niet dat het alleen de afgeworpen huid was: hij was verveld. Pas later zag ik de, nog bleke wants met de volgroeide adembuis op de bodem. En het bleef me verbazen hoe hij steeds weer verdwenen leek tussen een paar waterplanten, en pas na wat peuteren met een stokje te voorschijn kwam. Het is een boeiend dier en gemakkelijk groot te brengen in een aquarium. Ik heb er twee grootgebracht en weer in hun oorspronkelijke vijver gezet. Voor een volwassen staafwants moet het aquarium minimaal 20 cm hoog zijn.
Vaak moet je goed kijken voor je hem weer terug vindt, op de foto links helpen belichting en achtergrond mee om hem zichtbaar te maken. Roerloos hangt hij tussen de stengels van het drijvend fonteinkruid (Potamogeton natans), aan zijn schuin achterwaarts gerichte midden- en achterpoten. Hier, in het schemerige licht, is hij in zijn element, wordt zelf een stengel en verdwijnt uit beeld voor belager en prooi. Héél traag beweegt hij achterwaarts omhoog tot de lange adembuis net boven water uit komt. Bijna onmerkbaar stijgt en daalt het lange lichaam dan een millimeter met elke in- en uitademing, door het verschil in opwaartse druk. De voorpoten, de "zeisen van deze Magere Hein" hangen klaar voor een gretig welkom. Net als bij de waterschorpioen kunnen de einden van deze poten, de voeten (tarsi), als een zakmes dicht klappen in een groef van het dijbeen en vormen daarmee een genadeloze klem, waaruit geen insecten- of watermijtenpoot meer loskomt. Ze lijken bij aanraking in een onwillekeurige reflex te sluiten. Naar mijn idee lopen op die manier ook kleinere beestjes in de val, omdat ze over de veilig gewaande (want bewegingsloze) poten lopen en dan ineens in de klem zitten. De sluipmoord, een geliefde methode van voedsel vergaren in sloot en plas, is door deze "stille plantaardige" tot kunst verheven. De "voorpootreflex" oogst het kleine spul, de oogjes zien de grotere prooien en dan beweegt de staafwants heel traag tot het doel in bereik komt - en met een bliksemsnelle haal wordt de buit gesnapt.

Die wordt naar de kop gebracht, de korte, buigzame zuigsnuit prikt in het slachtoffer, wat daarna uitgezogen wordt. Het is de vraag of de staafwants ook mensen kan steken, volgens een artikeltje op de website van Waterwereld zou dat wel zo zijn. )¹ Terwijl de prooi uitgezogen wordt, is de staafwants vaak in staat om een nieuwe prooi te vangen in een vrije voorpoot. Kleine prooien, die niet meer bewegen, worden vaak op de zuigsnuit vastgehouden zonder steun van de voorpoten. Daardoor kan hij soms dus drie kleine prooien tegelijk beet hebben. Ook kunnen staafwantsen in een uithaal in elke poot een klein dier vangen, twee vliegen in één klap dus! )² Volgens sommige onderzoekers zijn op het water gevallen vliegen de belangrijkste voedselbron. Ze kunnen die in elk geval goed vangen: de wants strekt de dragende poten waardoor hij langzaam omhoog buigt, en met een snelle haal wordt de vlieg van de oppervlakte onder water gesleurd.
De paring gebeurt in het voorjaar. De eitjes worden in rottende plantendelen op het wateroppervlak gestoken. De eitjes zijn met twee draadjes uitgerust, mogelijk voor de luchttoevoer, al is dat niet zeker.

DE LARVE
Net als bij alle wantsen is er sprake van een onvolkomen gedaanteverwisseling, dus komen er uit de eitjes larfjes die al veel op de volwassen dieren lijken. Ze missen wel de (dek)vleugels en de lange adembuis. Het lichaam is wat gevlekt, dit geeft een goede camouflage tussen kleinere waterplanten. Ik ontdekte dit exemplaar dan ook pas in het aquarium! Ze kunnen direct al net zo goed jagen als hun ouders en groeien dan ook snel. Na enkele keer vervellen zijn ze volwassen, pas na de laatste vervelling krijgt de adembuis zijn volle lengte.

Je kunt de staafwants vinden in rustig water tussen drijvend fonteinkruid en biezen. Hij kan een beetje zwemmen en wordt op die manier wel eens verder van de oever waargenomen. De staafwants is nauw verwant aan de veel plattere waterschorpioen, Nepa cinerea. Dat lijkt wat onwaarschijnlijk, maar bij nauwkeuriger bekijken vallen de overeenkomsten op: de kleine kop, de houding in het water, de lange adembuis, de vangpoten en het gedrag. De geslachten Nepa en Ranatra zijn samen in de waterschorpioenenfamilie (Nepidae) geplaatst. In Amerika bestaat het geslacht Curicta, dat in uiterlijk een beetje tussen beide zit. In veel Engelse literatuur wordt de staafwants ook Water Scorpion genoemd. Staafwantsen kunnen beter op het droge lopen dan waterschorpioenen en sommige exemplaren kunnen vliegen, al is daar vaak en veel over getwijfeld. Er zijn meldingen van hele "vluchten" staafwantsen, één onderzoeker vond een groot aantal vastgekleefd op het pas geteerde dak van een huis, waarschijnlijk dachten de dieren, door het donker glanzende oppervlak, op water te landen. (Veel vliegende waterinsecten duiken naar onnatuurlijk spiegelende dingen zoals broeikassen en auto's). De vliegende wants lijkt op een grote langpootmug en wordt daardoor misschien ook wel over het hoofd gezien, al is hij van dichtbij dan wel spectaculair groot! )³